Làng nghề gốm Vân Sơn ẩn mình giữa những cánh đồng yên ả của xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn, Bình Định, như một viên ngọc nhỏ lưu giữ hồn xưa của đất trời miền Trung. Trải qua bao thăng trầm, những bàn tay khéo léo của các nghệ nhân vẫn miệt mài nhịp nhàng trên từng mẻ đất sét, biến đất vô tri thành những sản phẩm gốm mộc mạc nhưng đong đầy tâm hồn. Mỗi chiếc bình, mỗi bát, mỗi sản phẩm nơi đây đều thấm đẫm vẻ đẹp bình dị, tinh tế và bền bỉ – như chính nhịp sống chậm rãi mà sâu lắng của làng gốm cổ Vân Sơn.
Làng gốm Vân Sơn hình thành từ những mẻ đất sét đầu tiên, khi người dân khám phá nghệ thuật tạo hình thủ công. Những chum, bát, ấm… không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn thể hiện thẩm mỹ và văn hóa Bình Định, đặt nền móng cho truyền thống gốm lâu đời.
Qua nhiều thế kỷ, Vân Sơn trở thành trung tâm nghề gốm nổi bật miền Trung, với kỹ thuật nung, tạo hình và trang trí tinh tế, phản ánh đời sống và hồn dân gian, đồng thời khẳng định tên tuổi làng nghề trong nước.
Bước vào thời hiện đại, làng gốm vẫn giữ truyền thống nhưng linh hoạt sáng tạo, kết hợp kỹ thuật cổ truyền với nhu cầu thị trường. Sản phẩm không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn trở thành quà lưu niệm, du lịch, giới thiệu văn hóa Bình Định, minh chứng cho sức sống bền bỉ và tinh thần sáng tạo của Vân Sơn.
ĐẶC TRƯNG CỦA GỐM
Quy trình làm gốm Vân Sơn là hành trình tỉ mỉ, kiên nhẫn và khéo léo, biến đất sét thô thành sản phẩm mang hồn dân gian và tinh thần sáng tạo. Từ chọn đất, nhào nặn, tạo hình, trang trí đến nung và hoàn thiện, mỗi công đoạn đòi hỏi kỹ thuật tinh xảo và chăm chút từng chi tiết. Mỗi mẻ gốm là kết tinh tri thức, kinh nghiệm và tình yêu nghề của nhiều thế hệ nghệ nhân Vân Sơn.
Gốm Vân Sơn chịu ảnh hưởng gốm Chăm cả về màu sắc và kiểu dáng, tạo nên vẻ “ấm, trầm, ít men” khác với gốm sáng màu như Bát Tràng. Sản phẩm chủ yếu là đồ dùng thô, bền, chịu nhiệt (chum, khạp, nồi), phản ánh đời sống nông thôn. Gốm mang đậm tính địa phương với đất sét đặc trưng, màu đỏ au như gạch tháp, đạt được nhờ đốt lò bằng cây chành ràng.
Bà Nguyễn Văn Tâm
Giữa làng gốm Vân Sơn, nghệ nhân Cù Thị Nga là gương mặt tiêu biểu gìn giữ và phát triển nghề truyền thống. Lò đất của chị đỏ lửa hàng ngày, tạo việc làm ổn định cho năm lao động với thu nhập 150–200 nghìn đồng/người/ngày. Chị tiên phong đổi mới kỹ thuật và mẫu mã, bọc tôn lò truyền thống để tăng độ bền, giữ nhiệt, cho phép xuất xưởng hàng trăm chiếc lò mỗi ngày, phục vụ nhu cầu trong và ngoài tỉnh.
Chị luôn lắng nghe thị trường, chỉnh sửa sản phẩm theo góp ý khách hàng, chú trọng khâu chọn và xử lý đất sét kỹ lưỡng. Tinh thần cầu thị và sáng tạo của chị giúp cơ sở trở thành điểm sáng trong phong trào phục hồi làng nghề. Với hơn ba mươi hộ dân gắn bó cùng nghề, làng gốm Vân Sơn hôm nay vẫn đỏ lửa, mang dấu ấn tâm huyết của những người như Cù Thị Nga, giữ gìn tinh hoa truyền thống Bình Định.